نی زار : متاسفانه هرچه از عمر گویش¬ها می¬گذرد، به دلیل خلاء برنامه¬های آموزشیِ زبان¬های بومی در آموزش و پرورش و دانشگاه¬ها، و نیز حضور پررنگ و سایه¬ی سنگینی که زبان رسمی بر روی زبان¬ها و گویش¬های محلی دارد، هر روز شاهد افول و از دست رفتن این زبان¬های زیبا و ارزشمند هستیم. اما چیزی که نگرانی¬های ناشی از این موضوع را دوچندان کرده است و به حیات این گویش¬ها آسیب جدی می¬رساند، بی توجهی ارگان¬ها و سازمان¬های ذی¬ربط و تأثرگذاری همچون فرهنگ و ارشاد و یا صدا و سیمای استان به این مهم است.

این موضوع نه به معنای نیاز به وجود ممیزی و اعمال سانسور بر شعر و ترانه، که هرگز چنین مباد، بلکه به معنای وجود شورایی از افراد آگاه و دانش آموخته و مجرب و اهل قلم در هر گویش، به منظور نظارت بر شکل درست و دقیق موضوعات مربوط به فرهنگ بومی و دقت در بکار گیری صحیح واژه¬های یک گویش در شعر و ترانه و نیز ساختن آهنگ¬هایی است که اگر به نام موسیقی محلی معرفی می¬گردند، دارای شناسنامه و شاخصه¬های موسیقی آن منطقه باشند.

تاثیرگذاری سازمانی چون فرهنگ و ارشاد به عنوان متولی چاپ و نشر کتاب و نشریه و یا سازمان صدا و سیما بر افکار عمومی و فرهنگ یک جامعه موضوعی ملموس و غیر قابل انکار است، چرا که مخاطبان آن عموم جامعه هستند و به همین دلیل این سازمان آنچه را که بر روی آنتن می¬فرستد باید از هر لحاظ کارشناسی شده باشد و در آن دقت نظر به خرج داده شود. اگر بد حرف زدن و یا بی¬توجهی به قواعد گفتاری یک گویش از سوی گویشوران عادی به اجبار و از سر ناچاری قابل تحمل باشد، چنین بی¬توجهی¬هایی از سوی یک نویسنده یا شاعر بومی سُرا و ترانه خوان و یا مجری برنامه¬های بومی این سازمان قابل پذیرش نیست و چنین افرادی باید به اهمیت کار خویش و تاثیر گذاری شعر و ترانه بر زبان جامعه واقف بوده و نسبت به قواعد زبان و یا گویش خویش توجه جدی نشان دهند.

بطور مثال هنوز بسیاری از شاعران ما و به تبع آن خوانندگان و مجریان ما واقف نیستند که در گویش سیستانی حروف ح – هـ و در بسیاری موارد حرف ع تلفظ نمی¬شوند و نباید آنها را بکار برد و بطور مثال ما حق نداریم به جای «اِزار» از تلفظ فارسی هزار استفاده کنیم و یا «شَر» را شهر، یا «امْد» را حمد بگوییم؛ و یا اگر واقفند پی به اهمیت این موضوع نبرده و الزام به رعایت آنها را در آثار خویش احساس نکرده¬اند.

بی تردید هدف هر شاعری از سرودن شعر بومی، در عین آنکه ممکن است در روند اندیشه و بیان احساس خویش به زبان مادری از توان و خلاقیت بیشتری برخوردار باشد، بطور قطع و یقین گوشه-ی چشمی هم به زنده نگاه داشتن آن زبان دارد؛ لذا چنین لغزش¬هایی از سوی آنان به هیچ روی پذیرفته شدنی نیست. اهمیت این موضوع از سوی همه¬ی صاحب نظران و دانش پژوهان فرهنگ و ادب سیستانی به کرات بیان شده و در نوشته¬های¬شان آمده است، اما با همه¬ی این حساسیت¬ها باز هم افراد در شکل صحیح بکارگیری گویش مادری خویش دچار ابهام و بی دقتی هستند و یا بدون آنکه تسلطی بر چنین زبانی داشته باشند و به صرف علاقمند شدن به بومی سُرایی خود را محق به سرودن شعر می¬دانند، با این حال تا زمانی که یک سروده در اختیار خود شاعر قرار دارد و آن را در کتاب و نشریه و یا فضای مجازی منتشر نکرده باشد، موضوعی است شخصی، اما وقتی چنین سروده¬ای به جامعه ارایه می¬گردد (توجه داشته باشیم که در اینجا مراد نه کیفیت شعر و ارزش گذاری آن، که صرفاً شکل بهره گیری درست از واژه¬ها و اصطلاحات یک زبان مورد نظر است)، قصوری است که باید سراینده¬اش بپذیرد و خود را در به بیراهه کشاندن این گویش و لاجرم روند افول زبان مادری¬اش مقصر، و چنین کاری را گناهی نابخشودنی تلقی کند. این موضوع زمانی غیر قابل تحمل می¬شود که چنین اشعار یا ترانه¬هایی از تریبون¬هایی همچون صدا و سیما پخش گردد و یا چنین سازمان مهمی با بهره گرفتن از تهیه کنندگان و مجریان ناکارآمد و توجیه نشده، عملاً نه در زنده نگاه داشتن این زبان¬ها، که در روند اضمحلال و مرگ¬شان نقش آفرینی کند. چیزی که به هیچ روی مراد این سازمان نیست و تنها بی توجهی به اصول کار علمی و بهره نگرفتن از افراد متخصص و آگاه به مقوله¬ی فرهنگ و ادب، چنین نتیجه¬ی اسف¬باری را به بار می¬آورد.

در چه باید کرد این مهم بایدپذیرفتنی باشد که، حال که نمی¬توان تولید کنندگان فرهنگی را متعهد به رعایت اصول علمی کارشان کرد، بناچار باید در جایی دیگر بر روند توزیع و انتشار چنین کالاهای فرهنگی¬ای نظارت کامل و دقیقی اعمال گردد. این بدان معناست که صدا و سیمای استان با قبول مسئولیت این مهم، اقدام به ایجاد گروهی از دانش¬پژوهان بومی و اهل قلم که با فرهنگ و زبان بومی خویش آشنایی کامل داشته باشند کند و هر تولید فرهنگی بومی قبل از پخش به تأیید این شورا برسد.

بدیهی است که تنها در چنین صورتی صدا و سیمای استان می¬تواند به نتیجه¬ی اینگونه فعالیت¬های فرهنگی خویش امیدوار باشد.

با احترام – جواد شهنازی