به گزارش نی زار؛ موسیقی در سیستان از تولد تا مرگ دخالت دارد. مجریان موسیقی سیستان را می توان به دو شاخه مردان و زنان تقسیم کرد.

 

مهمترین بخش موسیقی سیستان ترانه خوانی است که به آن « سیتک» می گویند. سیتک ها در قالب دو بیتی اجرا می شوند و بیشتر دارای چهار مصرع هم وزن هستند. قافیه ها الزامی به یک شکل بودن ندارند. می توان سیتکها را به چند دسته تقسیم کرد :تمثیلی ، برزگری، شبانی، توصیفی، کوچ ، عاشقانه، کنایی، طنز، رزمی و مذهبی !

 

غزل خوانی آئینی به خصوص در بخش آئینهای سور نوعی دیگر از ترانه خوانی در موسیقی سیستان است. مانند موسیقی عروسی در شاخه های زیر: پشت درخانه عروس، سینی گردان ، حنابندان، سرتراشک، حمام بری، لینگوته ( لباس پوشاندن) و بازگرداندن.

 

«لَپّه ها» مهمترین بخش موسیقی مربوط به توصیف طبیعت است. مانند لپه صبوری، لپه هامون، لپه هیرمند. لَپ همان سرریز است و این نغمات حکایت از چگونگی اهمیت آب در طبیعت خشک سیستان و بلوچستان است. و یا مقام « که کووی» که زندگی یک پرنده را دنبال می کند.

 

موسیقی کشاورزی ( برزگری) دسته دیگر از موسیق ناحیه سیستان است که شامل بازیهای آئینی مربوط به اسطوره کشت ( آئین های تموزی) است و به شخم زدن ، کشت ، درو، دسته کردن خوشه ها، باد دادن و خرمن کوبی تقسیم می شود و از لحاظ ضرب آهنگ ( ریتم ) به یک ضربی، دو ضربی، سه ضربی، چهرضربی تقسیم می شود.

 

موسیقی بازی های آئینی دسته های متفاوت دیگری به عنوان نمایشی و رزمی حماسی دارد که برحسب حرکت و ضرب آهنگ ، یکی از زیباترین موسیقیهای ایران محسوب می شود. این بازی ها از یک چاب (ضرب) تا دوازده چاپ گسترش و ضرب آهنگ دارد و در کنار آنها رقص دهل ، رقص دستبند و رقص دستمال و رقص گردونه از همه زیباتر است.

 

موسیقی حماسی سیستانی نیز اشکال قابل تامل و بررسی خوبی دارد چونان «حماسه میرزابیک» و یا «کؤرنامه نیمروز» که بیشتر به آوازهای باستانی سوگ حماسه خوانی شبیه اند. کؤرخوانی همان جمع خوانی یا کر است که زنان به اتفاق در سیستان انجام می دهند.موسیقی نقل حماسه قسمت مهمی است که به آن «آسوکه» می گویند و تنوع نغمه خوبی را داراست. علاوه بر اینها ترانه های مربوط به بادهای ۱۲۰ روزه عاشقانه هایی همچون پینارگُل ، هی دختر دهدار کی می شی مسلمان، آی سیا کجک جان جان، بانو بانو جانم ، آی انار انار اشاره کرد.

 

بخش گسترده ای از موسیقی سیستان که از نهاد مذهبی قوی و غنی برخوردار است دسته موسیقیهای توسل و درمان است که در میان سیستانی ها به دو عنوان اجرا می شود :

۱.اذکار : مانند ذکر ۱۲ امام

۲.مجالس زمزمه : مانند زمزمه حیدری که برای جن زدگان می خوانند.

 

 

آوازها ، رقص ها و تصنیف های سیستانی

 

) آواز سیتک :

سیتک به دوبیتی هایی گفته می شود که در مضامین مختلف سروده و خوانده می شود.

 

زنان و دختران سیستانی در شبهای رمضان گردهم جمع می شوند و به خواندن ترانه های سیستانی که به آن سیتک گفته می شود؛ می پردازند. (نیازمند تائید )

 

۲) آوازهای مراسم سوگواری:

مراسم سوگواری سیستان نیز آوازهای مخصوص به خود را دارد.به سوگواری کردن ارده کردن یا ارده کشیدن می گویند که همان رباعی خوانی ( روایی یا رباعی کردَ) است و معمولا توسط زنان خوانده می شود. ( تاپیک مربوطه در تالار :روایی خوانی زنان سیستانی

 

۳) آوازهای کار:

در سیستان هنگام درو و برداشت محصول آوازهای مخصوص خوانده می شود.مانند آوازهای وزن گندم و آواز مشک زنی.

 

۴) آیکه :

آوازهای لالایی سیستانی

۵) آوازهای دسته جمعی کودکان :

مانند کریچو کریچو پندونه

 

۶) رمضونیکه :

آوازهای مخصوص ماه رمضان

۷) آوازهای شبیه خوانی و تعزیه خوانی

 

۸) لوبتک :

نمایش ریتمیک بدون کلام باهمراهی دایره و حرکات موزون.این نمایش در سیستان به فراموشی سپرده شده است.

 

۹) الوکه :

آوازهای مولودی خوانی (الوکه) اشعاری است که در عروسی ها و جشن ها خوانده می شود . مضامین اشعار بیشتر مذهبی و عاشقانه است. این اشعار با همراهی دف و دایره و گاها به همراه دهل و ساز اجرا می شود.

 

رقص های محلی سیستان

۱) چاپ زابلی :

بصورت گروهی توسط مردان اجرا شده و درمرحله ۳چاپی مشترکاًً توسط زنان و مردان و بدون چوب انجام می شود.این رقص با سرعتی آرام شروع می شود و در هرمرحله برسرعت رقص و موسیقی افزوده می شود. مراحل مختلف رقص: گران چاپ (حرکت سنگین) ، چاپ خاشی (اوکاتی) باسرعت متوسط و سه لتک (سه چوبه) باسرعت تند.

 

۲) چوب بازی :

بصورت گروهی یا دونفره توسط مردان انجام می شود. مراحل آن مانند چاپ زابلی و هر نفر با دو چوب.

 

۳) رقص شمشیر :

ازهنرهای نمایشی اصیل ( گرچه گفته می شود قدمت این نوع رقص به ۲ دهه می رسد ) سیستان است و غالبا دونفره و هربازیگر با دوشمشیر. رجز خوانی و چرخ، حمله ، دفاع، گریز، و غلت زدن از مراحل آن است.

 

لازم به ذکر است که از این رقص ها به عنوان ورزش نام میبرند.

 

تصنیف ها و ترانه های قدیمی

 

برخی از آنها عبارتند از: لیلی جان، من به بازار می روم، سبزه گل، زلیخا، انار سیستانم، موکه مه کنجکه تونو و حنابندان(در بازکنید) و سرتراشک که در مراسم عروسی خوانده می شود.

 

بیش تر تصنیف های سیستانی دارای ریتمهای ۲/۴، ۶/۸،۵/۸ هستند. بنابراین ریتم های موسیقی سیستان شامل هر سه نوع ریتم یعنی ، ساده، ترکیبی (۶/۸) و ریتم های لنگ (۵/۸ ) است.

 

تعداد کمی از صاحب نظران معتقدند که در قدیم مقامی به نام زابل گبری (منسوب به زرتشتیان سیستان) وجود داشته که امروزه از میان رفته است.

 

ترانه ها و تصنیف های اصیل سیستان و جنوب خراسان از نظر گردش نغمه و ریتم بسیار به هم شبیه است.