نی زار : در چند روز گذشته و پس از چندین نوبت تجمع توسط مردم، پیگیری نمایندگان و مطالبه گری رسانه های محلی و ملی شاهد موضع گیری رسمی عالی ترین مقام اجرایی کشور پیرامون تحقق حقآبه هیرمند و رعایت آن توسط طالبان بودیم.

به نظر می رسد هر چند از نگاه برخی نخبگان موضع گیری رییس جمهور شاید ناخواسته بود اما همین سخنان کوتاه باعث گردید تا پیگیری های مرتبط با حقآبه در فازی جدید وارد شود موضوعی که واکنش های گسترده ای در سطح دو کشور همسایه داشت.

هر چند از نگاه نگارنده ایران باید هوشمندانه نقاط ضعف حاکمان فعلی افغانستان را شناسایی و با تبدیل آن به اهرم فشار، خارج از هیاهوهای رسانه ای به دنبال تحقق حقآبه قانونی هیرمند باشد.

اما نکته ی بسیار مهم این است که پیرامون رود هیرمند قرارداد مشخصی بین دو کشور وجود دارد که طرف افغان هم در کلام حداقل خود را پایبند بدان اعلام می نماید، ولی عملیات سد سازی شروع شده بر روی رود فراه بسیار نگران کننده است زیرا که پیرامون فراه رود و حجم آبی که هر ساله وارد بستر هامون می شود هیچ توافق مشخصی بین دو کشور وجود ندارد و طرف افغان این‌ امکان را به لحاظ قانونی و عرف بین المللی دارد که مسیر منتهی به دریاچه و ایران را با چالش مواجه نماید.

عبدالغنی برادر معاون اقتصادی نخست وزیر و عبداللطیف منصور، وزیر آب و انرژی طالبان در چند روز گذشته ساخت کاناهای بند بخش آباد در فراه‌رود را برای آبیاری زمین‌های کشاورزی در ولایت فراه افتتاح کرده اند، رودی که به حوزه آبریز هیرمند در نزدیکی مرز با ایران می‌ریزد.

آقای برادر در مراسم افتتاحیه گفته است: «بند بخش آباد یک پروژه مهم و حیاتی برای ولایت فراه است و ما در تکمیل این پروژه در کنار مردم فراه هستیم. ما این قول را فقط در حرف نه بلکه در عمل با اخلاص فراوان انجام خواهیم داد.»

او این پروژه را در جهت حل مشکلات مرم فراه دانسته و گفته است که «باید سال گذشته تلاش می‌کردیم تا امسال آب این سد را ذخیره کنیم و هدر نرود.»

معاون اقتصادی نخست‌وزیر طالبان تاکید کرد: «از امکانات موجود برای تکمیل کارهای باقیمانده بند بخش آباد استفاده خواهیم کرد و همچنین از شرکت قراردادی (پیمانکار) می‌خواهیم کارهای محوله را با صداقت و اعتماد به پایان برساند.»

دفتر آقای برادر می‌گوید بند بخش آباد ظرفیت آبیاری بیش از ۶۸ هزار هکتار از اراضی کشاورزی با کانال ۵۰ کیلومتری سمت راست و ۵۲ کیلومتری کانال در سمت چپ را دارد که «در آینده نزدیک» تکمیل خواهد شد.

کار مطالعاتی ساخت این بند در دولت پیشین افغانستان آغاز شده بود. آصف ننگ، والی پیشین فراه در مطلبی نوشته بود که «سلسله آب‌هاى فراه‌رود با چندین دریاچه کوچک در ولسوالى‌هاى بالابلوک، پشت‌رود، خاک‌سفید، اناردره، قلعه‌کاه، شیب‌کوه، لاش و جوین یکجا می‌شود و دریاچه خروشانی از آن شکل می‌گیرد که از مرکز ولایت فراه به رود هاروت گذشته به هامون صابرى در مرز سیستان – بلوچستان ایران می‌ریزد.»

آنچه در پی مباحث پیرامون دو کشور در روزهای اخیر بر سر حقابه رود هیرمند مطرح است کار را برای دیپلمات های ایرانی در این حوزه سخت خواهد کرد .

چرا که حداقل طالبان در این حوزه نشان داده اند که برای ایجاد سد بر روی رود فراه مصمم هستند ، اقدامی که اگر عملیاتی شود از نعمت حداقل سیلاب های فصلی که هر چند سال یکبار موجب آبگیری هامون نیز می شد نیز محروم خواهیم شد .

مسئولان کشوری نباید از یاد ببرند که نوع رابطه ی دیپلماتیک با طالبان با آنچه پیش از ان بوده تفاوت بسیاری دارد و با کارکرد های پیشین نمی توان با آنان مواجه شد.

توافق محرمانه ی طالبان با آمریکا در امارات متحده عربی از یک سو ، ریل گذاری طرح های مطالعاتی در حوزه ی آب و انرژی دولت اشرف غنی از سوی دیگر نشان داده است که با طالبان در خصوص مدیریت بحران آب با چالش های نوینی مواجه خواهیم شد .

بهره گیری از ظرفیت دیپلماسی فرهنگی و مشترکات قومی ، مذهبی و فرهنگی دو کشور نیز شاید راهگشای این موضوع خواهد بود .

نکته ی پایانی اینکه همواره یکی از علت های مهم اب گیری تالاب هامون ، ورود سیلاب های فصلی رود فراه بود که اگر به موضوع سد سازی رود فراه واکشنی نشان ندهیم بدون تردید شاهد پایان حیات طبیعی دریاچه هامون خواهیم بود !